|
Alaşım:İki veya birkaç maddenin muhtelif oranlarda beraberce eritilerek meydana getirilen karışıma alaşım denir.
Alaşımda cıva bulunursa malgama adını alır. Cıva yalnız demir ve platin madenleriyle malgama yapmaz. Madenlerin çeşitli özellikleri vardır. Bazı madenler yumuşak yalnız başına kullanılamazlar. Altın ve gümüş gibi. Bazı madenler ise döküme elverişli değildirler. Bakır gibi, bazıları kolayca aşınabilirler. Bazıları dayanıklı veya dayanıksızdırlar. Bazıları yüksek ve bazıları da alçak sıcaklıkta ergirler. İşte madenlerin gösterdikleri bu çeşitli özelliklerden ötürü teknikte layıkıyla faydalanmak için ve daha elverişli olmalarını temin amacıyla alaşımlar yapıldı. Mesela bakır döküme elverişli olmadığından bakırı kalayla birlikte eriterek tunç ve çinko ile eriterek pirinç alaşımları yapıldı. Alaşımlar; kendisini meydana getiren madenlerin erime noktalarından daha aşağı derecede eridikleri için teknikte kullanılmaya elverişlidirler.
Alaşımların Elde Edilmesi
Alaşımlar: Birden fazla çeşitli maden parçaları eritilmek suretiyle elde edilir. Madenlerin oksitlenmelerine engel olmak için kömür tozu ile örtülür ve toprak bir pota içerisinde eritilir. Eğer madenlerden biri uçucu ise diğer maden erimekte iken diğeri ile karıştırılır. Uçmadan meydana gelecek eksikliği tamamlamak için biraz fazla miktar maden konur.
Çok miktarda alaşım elde etmek için reverber fırınlarında ergitilerek yapılır
Alaşımların Özellikleri
• Alaşımlar, yoğun olup maden parlaklığında, ısı ve elektriği iletirler. Bazıları beyazdır. Fakat bakır ve altın gibi renkli madenler yeteri miktarda bulunursa alaşımlar renklidir.
• Genel olarak alaşımlar, kendini teşkil eden maddelerden daha sert, fakat daha az levha haline gelebilir ve dayanıklıdırlar. Çok fazla levha ve yaprak haline gelebilen altın, antimon veya kurşun ile karıştırıldığı zaman sert ve kırılabilir.
• Bakırda, kalayla birleştiği zaman levha haline gelebilme özeliğini kaybeder.
• Alaşımlarda her iki metal, hem katı hem de sıvı halinde birbiri içerisinde ergimiştir.
• Metaller birbiri içerisinde erimezler. Bu takdirde alelade bir karışım meydana gelmiştir. Bu alaşım mikroskop altında iki çeşit kristal gösterir. Kurşun-Antimon alaşımı gibi.
• Alaşım kristali, her iki atom sayıları oranında ihtiva eder. Sodyum malgaması, Bakır-Çinko alaşımı, Alüminyum-Bakır alaşımı, Demir- Karbon alaşımı gibi. Fakat bu şekildeki alaşımlar teknik bakımdan kullanılmaya elverişli değildir. Çünkü bunlar çok kırılıcıdır.
• Alaşımlar genellikle kendilerini meydana getiren metallerden daha az aktiftirler. Örneğin, sodyum malgaması suyu daha yavaş ayrıştırır. Halbuki sodyum suya çok kuvvetli etki yapar.
Alaşımlar: Yapılarına giren az eriyebilen madenlerden daha fazla ve daha kolaylıkla eriyebilir. Bir kısmı bu madenlerden en ziyade eriyebilen madenin erime derecesinden daha aşağı bir derecede erir. Mesele kurşun 3350C, bizmut 2640C, kalay 2280C eridiği halde Bi8, Pb5, Sn3 kısımlardan ibaret olan alaşım 94,50C de erir.(Darcet) darse alaşımı.
Bakır ve kalay alaşımı zamanla dayanıklılığını kaybeder. Bakır birçok alaşımların yapısına girer. Kıymetli madenlerden gümüş ve altına sertlik verir. Parlaklık ve renklerini bozmadan, inceliklerini korur.
Kimyasal Özellikleri
• Uçabilen bir madeni bulunan alaşımları ısı analiz eder. Bundan altın ve gümüş elde etmekte faydalanılır.Altın veya gümüş tozu önce cıva ile karıştırılır.Güderiden süzülerek cıvanın fazlası çıkarılır ve sonra alaşım ısıtılarak uçabilen madde ayırt edilir. Alaşımlar, alaşımları teşkil eden maddelerden daha az oksitlenebilen ve asitlerden daha az etkilenebilen karışımlardır.
• Genel olarak oksijen, alaşımlar üzerine etki eder. Bu halde madenden biri bir asit oksidi, diğeri, bir baz oksidi yapar. İşte bunun içindir ki kalay ve kurşun, antimon ve potasyumdan ibaret alaşımlar alevle yanar. Bazı madenler kimyaca birleşmişler ve birtakım alaşımlar yapmışlardır.
• Mesela; (Sodyum cıva malgaması),(Bakır çinko),(Alüminyum bakır),(Demir karbon) bileşikleridir.Fakat bu alaşımların teknikte kullanılmaları elverişli değildir. Çabuk kırılabilirler. Bu alaşımlar belirli oranlar kanununa göre teşekkül etmişlerdir.
• Alaşımların mikroskopla incelenmelerine gelince; bir alaşımın parlak yüzeyi üstüne asitler veya bazı kimyasal ayıraçlar dökülürse alaşımda muhtelif renkler görülür. Etkimeler birbirinden farklıdır. Madenin cinsine göre çeşitli irili ufaklı çukurlar meydana gelir eski şekliyle karşılaştırılır. Mikroskopta incelenir ve fotoğrafı alınır.
Önemli Alaşımları Bulunan Elementler
Bakır (Cu)
Bakır, önemli alaşımların çoğunun bileşimine girer. Değerli madenlerle karışarak , onlara, renk ve parlaklıklarını bozmaksızın sertlik ve ince kısımlarını bile koruma özelliği verir.
Bronzlar (tunçlar); Bakır, kalay ile çok önemli olan tunçları teşkil eder. Topların tuncu dayanıklılık bakımından önemlidir. Çanların tuncu, top tuncuna göre kalayın daha çok oranda bulunduğu tunçtur. Bu tunç kırılabilir, fakat çok tınlar.
Bakır alüminyum ile çok sert bir tunç meydana getirir. Silisli ve fosforlu tunçlar da vardır.
Bakır, çinko ile pirinci oluşturur. Çinko ve nikel ile de mayekor (taklit gümüşü) yapar.
Çinko (Zn)
Çinko, daima alaşımları halinde kullanılır. En önemli alaşımları pirinç, bronz ve beyaz metaldir. Pirinç; çinko ve bakır alaşımı olup, alaşımda bu iki metalin oranları çok değişiktir. Fakat en çok kullanılan tipinde bakır %60, çinko %40 oranında bulunur. Bronz; Bakır ve kalay alaşımı olup, bir miktar çinko ilave edilir. Beyaz metal; çinko bakır,alüminyum ve magnezyum metalleri karışımından ibaret bir alaşımdır. Son zamanlarda, otomobil endüstrisinde karbüratör, yakıt pompası, radyatör, kapı kolları v.b. gibi parçaları yapmakta çok kullanılır.
Çinkonun ikinci derecede önemli bir alaşımı Alman gümüşüdür. (Yeni gümüş). Bileşimi; bakır, nikel ve çinko metallerinden ibarettir. Alaşımın gümüşle ilgisi olmamasına rağmen, gümüşe benzediği için bu isim verilmiştir.
Alüminyum
Alüminyum tunçları, ekonomi bakımından, elektrik fırınında 70 kg bakır ile 40 kg korenden veya boksitle kömür parçalarından oluşan karışım ısıtılarak yapılır; alümin Al2O3 indirgenir. Karbon monoksit çıkar ve %14 alüminyumu bulunan bir alaşım elde edilir. Bu alaşım yeter miktarda bakır ile beraber eritilirse, tunçtan daha çok dayanıklı alaşımlar elde edilir.
Demirli alüminyum; işlemde bakır yerine font konularak, %90 demir ve %10 alüminyumu bulunan demirli alüminyum (Ferro-Alüminium) elde edilir. Bu alaşım demir veya çeliği arıtmak için kullanılır. 10 kısım alüminyum ve 90 kısım bakırdan ibaret alaşımlar alüminyum tuncunu yapar; bu alaşım altın parlaklığını ve demirin sağlamlığını haizdir. Bu alaşım, 1 kg bakır ve 1 kg çinko ile beraber tekrar edilirse adi pirinçten daha sağlam ve daha sert alüminyum pirinci meydana gelir. Alüminyum pirinci nikel ile beraber tekrar eritilirse, gayet dayanıklı ve kolaylıkla kalıba dökülebilir bir yeni alaşım meydana gelir. 10 kısım kalay ve 100 kısım alüminyumdan ibaret alaşım, alüminyumun renk ve bir dereceye kadar hafifliğini korur. Daha kolay ,işlenir. Alüminyumu lehimler.
Silimin: %86 alüminyum ve %14 silisyumdan ibarettir. Bunlardan başka duralüminyum, magnalyum ve elektron alaşımları da vardır.
Alüminyumun gümüş, altın ile olan alaşımları da ziynet yapmakta kullanılır.
Kurşun (Pb)
Kurşun alaşımlarını yapmada maksat, sert, sert olduğu kadar esnek ve kırılmaya karşı dayanıklı, erime noktaları düşük bir metal karışımı elde etmektir. Bunlar arasında en önemlileri;
Lehim; Erime noktası 182oC olan bu alaşım %40 kurşun, %60 kalaydan oluşur.
Kurşun-antimon alaşımı: Bileşimi: %13-25 kurşun, %75-87 antimondur. Çok sert olup kırılganlıkları biraz fazladır. Yüksek basınçlara dayanamazlar. Bu kötü özelliği ortadan kaldırmak için karışıma bir miktar kalay ilave edilir. Örnek; %73 kurşun, %15 antimon ve %12 kalaydan ibaret alaşımdan matbaa harfleri yapılır. Sert ve basınca dayanıklıdır.
En Önemli Alaşımlar
Şimdi burada bazı önemli alaşımlar incelenecektir.
Bakır alaşımları
Bakır + Kalay ---> Tunç
Bakır + Çinko ---> Pirinç
Bakır + Çinko + Nikel ---> Mayakor
Bakır + Çinko + Kalay ---> Teknik eserler tuncu
Bakır + Alüminyum ---> Fen aygıtlarında, deniz valfleri, pervaneler, dümenler.
Altın, gümüş ve altın, bakır alaşımları
Altın + Gümüş ---> Yeşil altın
Altın + Gümüş ---> Solmuş yaprak altını
Altın + Gümüş ---> Su yeşili altını
Altın + Gümüş + Bakır ---> Roz altını
Altın + Gümüş + Bakır ---> Sarı, çok beyaz, değerli İngiliz altını
Kurşun alaşımları
Kurşun + Kalay ---> Lehim
Kurşun + Arsenik ---> Saçma ve mermi
Kurşun + Antimon + Kalay ---> Matbaa harfleri
Demir alaşımları
Krom + Demir ---> Tel-silindir yatakları
Demir + Nikel ---> Fen aletleri
Demir + Nikel ---> Ampul teli
Demir + Molibden ---> Yüksek hızlı dökümde
Demir + Volfram ---> Parça dökümünde (tungsten çeliği)
Demirin fosforlu, karbonlu, silisyumlu, çelikleri de önemli alaşımlardandır.
Nikel alaşımları
Bakır + Nikel ---> Asit tankları (Monel Metal)
Nikel + Krom ---> Elektrik demiri ve elektrik ızgarası.
| En Çok Bulunan Metal |
Adı |
Bileşim yüzdesi |
Bazı kullanış yeri |
|
ALÜMİNYUM
|
Duralumin
|
Al-95, Cu-4, Mg-1
|
Uçak endüstrisinde
|
|
Mağnalyum
|
Al-90, Mg-10
|
Uçak ends.ve terazilerde
|
|
BİZMUT
|
Wood metali
|
Bi-50, Pb-25
Sn-12,5, Cd-12,5
|
Elektrik sigortalarında
|
|
|
Alüminyum
bronzu
|
Cu-90,Al-10
|
Fen aletlerinde
|
|
|
Çan metali
|
Cu-75,Sn-25
|
Çan imalinde
|
|
BAKIR
|
Pirinç
|
Cu-65,Zn-35
|
Elektrik malzemesi imalinde
|
|
|
Bronz
|
Cu-82, Sn-16, Zn-2
|
Madalya ve heykelde
|
|
|
Alman gümüşü
|
Cu-50 Ni-25 Zn25
|
Elektrik reostalarında
|
|
|
Top metali
|
Cu-90, Sn-10
|
Top imalinde
|
|
|
Nikel para
|
Cu-75, Ni-25
|
Para basmada
|
|
ALTIN
|
Altın para
|
Au-90, Cu-10
|
Altın para basmada
|
|
|
18 ayar altın
|
Au-75, Cu-25
|
Mücevhercilikte
|
|
|
Beyaz altın
|
Au-65, Ni-35
|
Mücevhercilikte
|
|
|
Krom çeliği
|
Fe-97, Gr-3
|
Silindir yatağı, tel
|
|
|
Sert demir
|
Fe-86, Si-14
|
Asit tankı
|
|
|
İnvar
|
Fe-64, Ni-36
|
Fen aletleri
|
|
|
Manganez çeliği
|
Fe-86, Mn-14
|
Kasa, dolap, taşkırıcı
|
|
|
Molibden çeliği
|
Fe-95, Mo-5
|
Yüksek hızlı dökümde
|
|
DEMİR
|
Nikel çeliği
|
Fe-94, Ni-6
|
Asma köprü yapmakta
|
|
|
Platinit
|
Fe-85, Ni-15
|
Ampul teli
|
|
|
Silisyum çeliği
|
Fe-97, Si, 3
|
Otomobil yayı
|
|
|
Krom çeliği
|
Fe-85, Si-3
|
Mutfak malzemesi
|
|
|
Tungsten çeliği
|
Fe-92, W-8
|
Parça dökümünde
|
|
|
|
|
|
|
KURŞUN
|
Saçma, mermi
|
Pb-99,5, As-0,5
|
Saçma ve mermi yapımı
|
|
|
Matbaa metali
|
Pb-82 Sb-15 Sn-3
|
Harf dökümünde
|
|
CIVA
|
Malgamalar
|
Hg+SnCu, Ag, Au
|
Metal elde etmek ve diş dolgusunda
|
|
|
Monelmetal
|
Ni-66, Cu-34, Fe-6
|
|
